Het nieuwe stelsel voor het omgevingsrecht bundelt 26 wetten, 60 AMvB’s en 75 ministeriële regelingen tot 1 Omgevingswet, 4 AMvB’s en 1 Omgevingsregeling.
Vereenvoudiging is een mooi streven. Het huidige omgevingsrecht is zo complex dat zelfs juridisch geschoolde professionals regelmatig verdwalen in het regeldoolhof. Er wordt daarom door het Rijk al jaren gewerkt aan een ‘stelselherziening’. Naast een vereenvoudiging en betere onderlinge afstemming van de regels moet de invoering van de Omgevingswet leiden tot een cultuurverandering. De wet moet meer ruimte bieden voor lokaal maatwerk op basis van vertrouwen. Het doel moet voorop staan in plaats van de vraag ‘mag het wel?’.
De vraag is echter of de Omgevingswet het omgevingsrecht wel eenvoudiger en beter maakt? Met het samenvoegen van bestaande regels in één (hele omvangrijke) wet wordt het er niet makkelijker op om de van toepassing zijnde regels terug te vinden. Digitalisering moet ons daarbij helpen, maar daar hebben we nog niet zo’n goede ervaringen mee. Daarbij is het juist overzichtelijk om de regels per toepassingsgebied te ordenen.
Wat het ook niet makkelijker maakt is dat gemeenten tot 2029 de tijd krijgen om de huidige regels om te zetten in het stelsel van de Omgevingswet. Dat betekent dat we jarenlang met twee stelsels moeten werken. Ook zullen de verschillen tussen gemeenten groter worden omdat er meer ruimte is voor lokaal beleid.
Zal de Omgevingswet inderdaad leiden tot een cultuuromslag? De regels bepalen niet de cultuur, het gaat er om hoe de regels worden toegepast. Met een open houding van het bestuur en een goede communicatie met de omgeving kan er al heel veel. De Omgevingswet biedt wel meer ruimte voor maatwerk, maar daarmee wordt de cultuur nog niet anders. Meer lokaal maatwerk kan zelfs leiden tot nog meer (verbods)regels en minder vertrouwen tussen bestuur en burgers. Ook blijkt dat het onderling vertrouwen tussen de verschillende overheidslagen vaak nog ontbreekt. Alom wordt gevraagd om meer sturing op rijksniveau, terwijl de Omgevingswet stuurt op decentrale besluitvorming.
Volgens planning moet de Omgevingswet op 1 januari 2021 in werking treden. De Eerste Kamer moet de wet nog goedkeuren en ook heeft de Tweede Kamer bedongen dat zij nog mogen beslissen over de invoeringsdatum. We zullen dus zien of de wet er volgend jaar al komt en – belangrijker- of het eenvoudiger wordt om een project te realiseren.